Tự nhiên cho chúng ta bốn chất để hạnh phúc

Hạnh phúc chỉ là sự tuôn trào của các chất hóa học thần kinh (neurochemical spurt). Có bốn chất hóa học thần kinh khác nhau tạo ra cảm giác hạnh phúc, và bạn cần tất cả chúng để cảm thấy ổn thỏa. Bạn bỏ lỡ (miss out) khi bạn chỉ dựa vào một hoặc hai cách thức cũ quen thuộc của việc kích hoạt các hóa chất hạnh phúc của bản thân. Bạn có thể tận hưởng sự cân bằng của các hóa chất hạnh phúc nếu bạn biết sự khác biệt giữa các kiểu hạnh phúc mà hóa chất não bộ phát triển.

Hạnh phúc do Endorphin được kích hoạt bởi đau đớn thể chất (physical pain). Đây là morphine tự nhiên của cơ thể để che đi nỗi đau, nó cho phép tổ tiên của chúng ta chạy thoát khỏi kẻ săn mồi khi bị thương. Con người trải nghiệm endorphin như sự hưng phấn, nhưng nó chắc chắn không được phát triển để kích hoạt cảm giác vui thú ổn định. Bạn sẽ giống như chạm vào bếp lò nóng rãy và chạy với cái chân bị gãy nếu não của bạn lúc nào cũng tiết ra (releasing) endophins. Tự nhiên tiết kiệm chúng cho các khoảnh khắc quan trọng khi nó giúp bạn làm điều cần thiết để có được sự sống còn.

Hạnh phúc do Dopamine được kích hoạt khi bạn nhận được một phần thưởng mới. Khi bạn nhìn vào thành quả cuối cùng, não bộ của bạn tiết ra dopamine. Nó là bể dữ trữ thiên nhiên của năng lượng. Dopamine giữ bạn đi tiếp cho đến khi bạn bắt được con mồi đang theo dõi, thậm chí khi việc đuổi bắt đó là phải trải qua chặng đường dài và nhiều sự không ưng ý. Nếu bạn lúc nào cũng tăng dopamine, năng lượng của bạn sẽ cạn kiệt (depleted) khi bạn thực sự cần nó. Chúng ta phát triển khả năng tiết kiệm dopamine cho các thời điểm khi mục tiêu quan trọng ở trong tầm với (goal is within reach).

Hạnh phúc do Oxytocin được kích hoạt khi chúng ta tin tưởng những người xung quanh mình. Nó thúc đẩy liên kết giữa mẹ và đứa con, và giữa đôi tình nhân. Nó được kích thích khi bạn đang ở trong nhóm người có cùng chí hướng (like-minded), hoặc khi bạn được mát-xa. Nhưng chúng ta không phát triển theo hướng để cảm thấy hạnh phúc do tác dụng oxytocin vào mọi thời điểm, bởi vì nó sẽ tạo ra nguy hại cho sự sống còn nếu chúng ta tin tưởng người không đáng tin cậy.

Hạnh phúc do Serotonin được kích hoạt khi bạn cảm thấy mình quan trọng. Các loài động vật tiết ra serotonin khi chúng thống trị một nguồn lực quan trọng. Serotonin rơi rớt khi chúng phải nhường lại nguồn lực để tránh xung đột (cede a resource to avoid conflict). Có được lợi thế (one-up) cho cảm giác tốt, nhưng xung đột có thể là nguyên nhân đau thương. Não bộ tiếp tục phân tích thông tin để cân bằng nguy cơ của đau thương với cảm giác mãn nguyện của kẻ chiến thắng.

Mỗi một hóa chất hạnh phúc được phát triển để thực hiện một công việc tương ứng. Chúng làm việc bằng cách tạo cho bạn cảm giác tốt, điều đó thúc đẩy bạn đi tiếp sau khi bất kỳ điều gì đã kích hoạt chúng. Bạn được thừa hưởng một bộ não có chức năng thúc đẩy bạn hướng tới bất cứ điều gì tạo cơ hội cho sự sống còn của DNA bạn đang sở hữu (promotes the survival of your DNA).

Đôi khi bạn va vào hạnh phúc. Khi một con khỉ vô tình va vào một cây ăn quả ngon, não bộ của nó dâng cao với dopamine. Điều này tạo ra ký ức, cái sẽ giúp con khỉ tìm được cây tương tự trong tương lai. Phần thưởng mới kích hoạt dopamine, cho dù là phần thưởng đến từ sự ngẫu nhiên hoặc với nỗ lực kiên trì (sustained effort).

Các hóa chất hạnh phúc cho cảm giác rất tốt vì vậy mà chúng ta sử dụng vỏ não lớn của mình để tìm ra cách làm thế nào có được nó nhiều hơn nữa. Khi các con khỉ chảy lông cho nhau (negotiate groomings), điều này kích thích oxytocin của chúng. Khỉ thống trị đồng đội (troop-mates) của chúng khi chúng nghĩ chúng có thể thành công (can get away with it), điều này kích hoạt serotonin của chúng. Các con khỉ đầu tư thời gian vào việc chọc tức các con mối ra khỏi gò đất, và điều này kích thích dopamine của chúng. Khỉ không biết là việc làm tổn thương bản thân sẽ tạo ra endorphin cao. Con người làm mọi cách một khi họ thấy điều gì đó kích thích endorphins hoặc dopamine hoặc oxytocin hoặc serotonin của họ.

Đôi khi nó cho kết quả.

Nhưng não bộ chỉ tiết ra các hóa chất hạnh phúc với những đợt bùng nổ có giới hạn cho mục tiêu cụ thể. Nó không được phát triển để tiết ra vào mọi lúc. Nếu các hóa chất hạnh phúc chảy trong cơ thể vào mọi thời điểm, chúng không thể làm được việc của mình.

Tuy nhiên, khi các hóa chất hạnh phúc của bạn rớt xuống, bạn nhận thấy điều này. Một cái gì đó cảm thấy sai.

Không điều gì sai cả. Các hóa chất hạnh phúc của bạn được phát triển để tắt ngấm và tuôn trào (ebb and flow). Nhưng nếu bạn có ý muốn khắc phục cảm giác này (rằng có điều gì đó sai), nó có thể làm bạn lo lắng. Vỏ não của bạn sẽ quét môi trường để tìm bằng cớ do cái nào đó, trong thực tế, là sai. Và nó sẽ tìm bằng cớ để xác nhận cảm giác đấy.

Nếu bạn mong chờ tất cả các hóa chất hạnh phúc trong mọi lúc, bạn sẽ thất vọng mà thôi. Và nếu bạn tập trung vào thất vọng đó, bộ não của bạn sẽ nhìn thế giới qua ống kính này.

Cố gắng trong khả năng của bạn, nhưng bạn không thể điều khiển môi trường theo cách chắc chắn có các dòng chảy ổn định của hóa chất hạnh phúc được.

Thay vào đó bạn có thể chấp nhận thực tế là (you could instead accept the fact), các hóa chất hạnh phúc được phát triển để thúc đẩy hành vi sống còn, và chỉ cần cảm ơn chúng khi chúng đến và đi.

Cuốn sách của tôi, Thói quen của một Bộ não Hạnh phúc: Huấn luyện lại Bộ não của bạn để nâng cao mức độ Serotonin, Dopamine, Oxytocin & Endorphin cho thấy cách bất kỳ ai cũng có thể xây dựng các đường dẫn thần kinh mới cho các hóa chất hạnh phúc của họ. Khi bạn nuôi dưỡng não bộ với chiến lược hóa chất hạnh phúc mới, nó giải phóng bạn khỏi việc lạm dụng một cách cũ nào đó mà bạn đã dựa vào trước kia.

(Dịch từ bài viết Nature gave us four kinds of happiness – tác giả: Loretta G. Breuning Ph.D – website: Psychology Today)