Liệu testosterone có góp phần vào trầm cảm sau sinh của nam giới?

Trầm cảm sau sinh (postpartum depression) được biết đến rộng rãi hơn bởi các bà mẹ nổi tiếng như Brooke Shields (người mẫu, diễn viên), Drew Barrymore (diễn viên), và Chrissy Teigen (người mẫu) – những người đã chia sẻ công khai sự đấu tranh của họ với cảm giác buồn bã và mất hy vọng sau sinh. Nhưng khi một ông bố là Adam Busby, từ chương trình truyền hình thực tế “OutDaughtered” – mới đây thổ lộ về vấn đề trầm cảm sau sinh của anh ấy, ngay lập tức nhận được phản ứng dữ dội, bao gồm cả các bình luận nói rằng anh cần “đàn ông hơn.” (man up)

Dù bạn nghi ngờ, trầm cảm sau sinh ở các ông bố là rất thực, với ước tính khoảng 10% nam giới cho biết các triệu chứng của trầm cảm sau khi đứa trẻ ra đời, đây là tỷ lệ trầm cảm cao gấp đôi thông thường ở nam giới. Trầm cảm sau sinh ở nữ giới có liên quan đến sự thay đổi hóc-môn, nhưng vai trò hóc-môn trong trầm cảm sau sinh ở nam giới vẫn chưa được biết.

Trong nỗ lực cố gắng giải quyết bí ẩn này, tôi và các cộng sự mới đây đã thực hiện kiểm tra xem liệu hóc-môn testosterone ở nam giới có liên quan đến nguy cơ trầm cảm sau sinh trong thời kỳ đầu làm bố không. Chúng tôi phát hiện ra rằng nồng độ testosterone ở nam giới không chỉ dự đoán được nguy cơ trầm cảm sau sinh ở người bố mà còn cho biết nguy cơ trầm cảm ở người mẹ nữa.

Testosterone là hóc-môn androgen, chịu trách nhiệm cho sự phát triển và duy trì các đặc điểm giới tính thứ cấp ở nam giới (male secondary sex characteristics). Nó thúc đẩy khối lượng cơ và sự phát triển lông tóc, và thúc đẩy hưng phấn tình dục và hành vi cạnh tranh.

Nhiều nghiên cứu phát hiện testosterone có xu hướng giảm ở những ông bố mới trong vương quốc động vật. Trong số các động vật bố mẹ cùng tham gia vào việc chăm sóc con sơ sinh (biparental care of offspring) như Mongolian gerbils, Djungarian hamsters, chuột California và giống khỉ nhỏ cotton-top tamarins cho thấy nồng độ testosterone ở con đực thấp hơn sau khi đứa con ra đời.

Nam giới cũng thường suy giảm testosterone quanh thời điểm ra đời của trẻ sơ sinh. Trong một trong những nghiên cứu lớn nhất về testosterone và làm cha, nhà nhân chủng học (anthropologist) Lee Gettler và các cộng sự của ông đã theo dõi hơn 600 đàn ông độc thân người Philippines trong 5 năm. Nếu người đàn ông trở thành bố trong thời gian này, nồng độ testosterone suy giảm nhiều hơn so với nam giới vẫn còn độc thân. Gettler cũng phát hiện ra rằng các ông bố bỏ ra nhiều thời gian với con cái hơn cho thấy nồng độ testosterone thấp hơn, điều này gợi ý rằng testosterone có thể bị ức chế bởi vai trò chăm sóc của người cha (paternal caregiving).

Theo những cách tương tự, nhà tâm lý học Robin Edelstein và tôi qua việc đánh giá nhiều lần nam giới trong suốt thời kỳ mang thai của người vợ cho thấy mức testosterone giảm dần từ đầu đến cuối thai kỳ. Những ông bố có testosterone giảm đáng kể cho thấy khả năng trầm cảm sau sinh và đầu tư vào mối quan hệ lãng mạn của họ với đối tác cao hơn.

Các nhà nghiên cứu vẫn chưa xác định chính xác đâu là nguyên nhân testosterone thay đổi trong giai đoạn chuyển sang làm cha. Các nghi ngờ bao gồm sự gần gũi với người vợ hoặc trẻ mới sinh, gia tăng căng thẳng hoặc giấc ngủ cũng như thói quen tập thể dục bị phá vỡ.

Testosterone thấp hơn, trầm cảm cao hơn

Nghiên cứu trước đây cho thấy liên kết giữa testosterone với mức độ trầm cảm ở nam giới nói chung. Testosterone thấp có thể góp phần vào cảm giác thờ ơ, lười biếng và không quan tâm đến các hoạt động vui vẻ thông thường – vốn là những đặc tính của trầm cảm. Trong thực tế, một số bác sĩ tâm lý thậm chí gợi ý kê đơn bổ sung testosterone để điều trị trầm cảm ở nam giới.  Dầu vậy vẫn chưa có nghiên cứu nào xem xét cụ thể vai trò tiềm tàng của testosterone trong trầm cảm sau sinh ở người bố.

Tôi và các cộng sự đã phân tích dữ liệu từ Mạng lưới Nghiên cứu Sức khỏe Cộng đồng Trẻ em, một nghiên cứu được tài trợ bởi Viện sức khỏe Quốc gia về Sức khỏe tìm hiểu sự khỏe mạnh và trạng thái thân tâm an lạc (well-being) của người mới làm bố mẹ. Nghiên cứu đã chiêu mộ các bà mẹ sau sinh và theo dõi họ trong vài năm, cùng với cả chồng của họ nữa (their partners). Tại một trong các địa điểm nghiên cứu, ở Lake County, Illinois, nam giới cung cấp mẫu nước bọt (saliva samples) cho việc phân tích testosterone khi trẻ sơ sinh được khoảng 9 tháng tuổi. Cả mẹ và bố đều đã báo cáo các triệu chứng trầm cảm vài lần trong suốt những năm đầu của vai trò làm cha mẹ.

Chúng tôi phát hiện ra rằng các ông bố với testosterone thấp hơn báo cáo cảm giác trầm cảm nhiều hơn. Điều này khớp với nghiên cứu khác về cách testosterone và trầm cảm xuất hiện và làm việc cùng nhau. Nhưng nghiên cứu của chúng tôi là nghiên cứu đầu tiên quan sát mối quan hệ cụ thể với vai trò của ông bố trẻ. Nhiều nam giới cho thấy sự sụt giảm của testosterone khi quá trình chuyển đổi sang vai trò làm cha diễn ra, phát hiện này có thể giúp giải thích tại sao giai đoạn sau sinh là thời điểm có nguy cơ cao mắc trầm cảm ở nam giới.

Hiệu ứng ngoài dự kiến cho người mẹ

Chúng tôi đã bất ngờ khi kiểm tra sự liên kết giữa testosterone ở nam giới và trầm cảm ở người vợ. Vâng, testosterone thấp dường như đẩy nam giới tới nguy cơ cao hơn cho các triệu chứng trầm cảm. Nhưng trạng thái của nam giới có tác động ngược lại đến người vợ của họ: Phụ nữ mà đối tác (chồng) có testosterone thấp thực sự báo cáo các triệu chứng trầm cảm ít hơn. Tại sao điều này xảy ra?

Chúng tôi kiểm tra một khả năng có thể giải thích bằng cách xem xét phụ nữ đánh giá thế nào về mối quan hệ của họ. Nó phát hiện ra là các bà mẹ có chồng với nồng độ testosterone thấp báo cáo sự thỏa mãn trong mối quan hệ cao hơn, và sự thỏa mãn trong mối quan hệ cao hơn của họ dự đoán tỷ lệ các triệu chứng trầm cảm thấp hơn.

Nói cách khác, có người bạn đời (mate) với nồng độ testosterone thấp có thể tạo ra mối quan hệ có chất lượng tốt hơn, làm giảm khả năng nữ giới mắc trầm cảm. Chúng ta cũng biết các hỗ trợ xã hội từ bạn đời có thể bảo vệ phụ nữ chống lại sự phát triển của trầm cảm sau sinh, vì thế các phát hiện của chúng tôi khớp với nghiên cứu đó. Nam giới với nồng độ testosterone thấp hơn có thể tận tâm hơn trong mối quan hệ của họ hoặc bỏ nhiều thời gian hơn với con của mình, giúp giảm bới áp lực với các bà mẹ.

Vào thời điểm khoảng 15 tháng sau sinh, chúng tôi cũng kiểm tra đánh giá của các bà mẹ về việc chồng của họ có gây tổn thương, hăm dọa, la hét hoặc xúc phạm họ. Nếu nam giới có testosterone cao hơn, các bà mẹ cho biết mức độ hung hăng cao hơn khoảng 6 tháng sau đó. Testosterone có liên kết với hành vi hung hăng và cạnh tranh (aggressive and competitive behavior). Phát hiện của chúng tôi cho thấy tiềm năng có những mảng tối của testosterone cao trong giai đoạn sau sinh.

Các ông bố cũng nói với chúng tôi về sự căng thẳng trong vai trò làm bố ở thời điểm 15 tháng sau sinh, thông báo các cảm xúc như cảm thấy bị mắc kẹt trong trách nhiệm làm cha mẹ (parenting responsibilities), tin rằng con cái đã yêu cầu quá nhiều và thiếu tình cảm ấm áp hướng đến con cái. Lúc đầu, chúng tôi không tìm thấy mối quan hệ giữa nồng độ testosterone và các căng thẳng khi làm cha của họ. Nhưng sau khi chúng tôi kiểm soát về mặt thống kê về mối quan hệ giữa testosterone thấp và trầm cảm, chúng tối thấy rằng testosterone cao hơn đẩy nam giới vào nguy cơ cao gặp các vấn đế trong mối quan hệ làm cha. Kết quả này gợi ý, một khi bạn điều chỉnh nguy cơ trầm cảm thấp hơn, nam giới có testosterone cao có thể thấy việc nuôi dạy con cái trở nên căng thẳng hơn.

Có phải testosterone trung bình thì hạnh phúc?

Kết quả của chúng tôi gợi ý là các ông bố trẻ có thể gặp nguy cơ cho cả hai phía của phổ testosterone sau sinh. Ở mức độ thấp họ có thể dễ bị tổn thương bởi trầm cảm. Nhưng ở mức độ cao, họ có thể có mối quan hệ không được thỏa mãn và xung hấn hơn, người vợ kém hạnh phúc và nhiều căng thẳng trong vai trò làm cha. Khi nói về khả năng phục hồi, chống lại trầm cảm và căng thẳng, nam giới có nồng độ testosterone sau sinh trung bình dường như tốt nhất.

Phát hiện của chúng tôi tiết lộ nồng độ testosterone sau sinh ở nam giới có mối quan hệ phức tạp với sức khỏe gia đình. Từ quan điểm tiến hóa, nồng độ testosterone thấp hơn trong suốt giai đoạn chuyển sang làm cha có thể giúp thúc đẩy nam giới để ý chăm lo cho gia đình hơn (motivate men to invest in their family). Trong vương quốc động vật, con đực có nồng độ testosterone thấp hơn bỏ nhiều thời gian hơn với trẻ sơ sinh và cho thấy ít hung hăng hơn với con cái. Vì vậy nó có ý nghĩa khi giống đực ở loài người cho thấy sự thay đổi testosterone để đáp ứng vai trò làm cha.

Nhưng sự thay đổi này có thể làm nam giới dễ bị tổn thương hơn bởi các triệu chứng rối loạn khí sắc (mood disorder). Có lẽ điều này là bởi nam giới có testosterone thấp hơn tham gia nhiều hơn vào vai trò trong gia đình cũng như giúp đỡ nhiều hơn trong việc chăm sóc trẻ sơ sinh. Sự đóng góp của họ là thông tin tốt khi xét từ quan điểm gia đình (family’s perspective), nhưng có thể đẩy nam giới tới nguy cơ cao của việc mắc cùng các triệu chứng trầm cảm mà rất nhiều bà mẹ trẻ đối mặt.

Xét cho cùng, việc chăm sóc cho trẻ sơ sinh không dễ dàng gì. Trong xã hội công nghiệp hóa hiện đại như Hoa Kỳ, nhiều bố mẹ trẻ thiếu sự hỗ trợ từ mạng lưới gia đình mở rộng (như ông bà, cô bác, chú gì, họ hàng…) để giúp giảm bớt gánh nặng chăm sóc trẻ nhỏ. Và ở Hoa Kỳ, nghỉ đẻ (paternity leave) là chuyện hiếm, và nhiều ông bố cảm thấy mắc kẹt với việc sắp xếp các công việc gia đình không thân thiện bào mòn thời gian và năng lượng. Cũng như các bà mẹ trẻ có thể cảm thấy quá tải và bị cô lập sau khi bỏ ra nhiều tiếng đồng hồ mỗi ngày chăm sóc cho đứa con nhỏ, người bố cũng có thể bị như vậy.

Nếu ông bố (hoặc bà mẹ) trẻ trải nghiệm tâm trạng trầm cảm sau khi trẻ sơ sinh ra đời, họ có thể cảm thấy đôi chút thoải mái vì trên thực tế cảm giác này là bình thường – và thậm chí có thể bắt nguồn từ sinh học tiến hóa của chúng ta (our evolutionary biology). Không có gì xấu hổ khi tìm kiếm sự giúp đỡ, cho dù đó là nói chuyện với bạn bè, ưu tiên cho giấc ngủ và tập thể dục, hoặc ghé thăm nhà trị liệu. Trầm cảm sau sinh ảnh hưởng đến cả gia đình và nên được xem xét nghiêm túc.

(Dịch từ bài viết Does Testosterone Contribute to Men’s Postpartum Depression? – tác giả Darby Saxbe Ph.D – website Psychology Today)